Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, Stowarzyszenie Dyrektorek i Dyrektorów Bibliotek Publicznych INICJATYWY, Stowarzyszenie LABiB oraz Konferencja Dyrektorów Wojewódzkich Bibliotek Publicznych przesłały do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego wspólne stanowisko w sprawie propozycji zmian w Ustawie o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej.
„Poniższe propozycje mają na celu wzmocnienie autonomii, stabilności finansowej oraz poprawę warunków pracy w instytucjach kultury, ze szczególnym uwzględnieniem bibliotek publicznych” – zaznaczyli sygnujący pismo Jerzy Woźniakiewicz, Przewodniczący SBP oraz członek prezydium KD WBP, Natalia Gromow, Przewodnicząca Stowarzyszenia LABiB i Agnieszka Borkiewicz, Przewodnicząca Stowarzyszenia INICJATYWY.
Wspólne stanowisko trzech największych i najbardziej aktywnych organizacji bibliotekarskich wspartych przez
dyrektorów wojewódzkich bibliotek publicznych to bardzo silny głos reprezentujący biblioteki publiczne i pracujących
w nich bibliotekarzy.
Liczymy na to, że zostanie on uwzględniony w toku prac nad ustawą – mówi Jerzy
Woźniakiewicz, wybrany kilka dni temu nowy Przewodniczący SBP.
Postulaty przekazane do ministerstwa
- Wprowadzenie obowiązku tworzenia strategii rozwoju kultury
- Proponowana zmiana: Nałożenie na jednostki samorządu terytorialnego obowiązku opracowywania strategii rozwoju kultury. Strategia powinna zawierać diagnozę stanu kultury, prognozę zmian, cele strategiczne, kierunki działań oraz wskaźniki ich realizacji.
- Uzasadnienie: Obecnie samorządy nie mają obowiązku posiadania takich dokumentów strategicznych. Wprowadzenie tego wymogu, na wzór rozwiązań z Ustawy o pomocy społecznej, wymusiłoby głębszą refleksję nad stanem i kierunkami rozwoju kultury na poziomie lokalnym. Jest to korzystne dla planowego i długofalowego działania bibliotek oraz innych instytucji kultury.
- Ujednolicenie zasad finansowania doskonalenia zawodowego
- Proponowana zmiana: Zobowiązanie organizatora do zapewnienia środków na doskonalenie zawodowe pracownikom wszystkich instytucji kultury, poprzez zmianę brzmienia art. 12 ustawy.
- Uzasadnienie: Aktualnie ustawa gwarantuje takie środki wyłącznie pracownikom bibliotek (na mocy Ustawy o bibliotekach). Proponowana zmiana likwiduje nierówność wobec pracowników innych instytucji kultury, zrównując ich prawa z bibliotekarzami oraz pracownikami samorządowymi, którzy mają ustawowy obowiązek stałego podnoszenia kwalifikacji. Dla bibliotek zmiana ta utrwala i potwierdza ich dotychczasowe uprawnienia w nowym, spójnym systemie.
- Wzmocnienie i standaryzacja umowy z dyrektorem
- Proponowana zmiana:
- Wprowadzenie do umowy z dyrektorem (art. 15 ust. 5) obligatoryjnego zapisu określającego minimalną wysokość rocznej dotacji podmiotowej dla instytucji oraz mechanizm jej waloryzacji.
- Określenie przez Ministra Kultury wzoru takiej umowy w drodze rozporządzenia.
- Uzasadnienie: Mimo obowiązku ustawowego, samorządy często unikają w umowach precyzyjnych zapisów finansowych, co osłabia stabilność instytucji. Wprowadzenie tych zmian zagwarantowałoby przewidywalność finansowania. Ministerialny wzór umowy ograniczyłby swobodę organizatorów w narzucaniu zapisów niekorzystnych lub ograniczających autonomię instytucji kultury.
- Proponowana zmiana:
- Ochrona dyrektorów przed nieuzasadnionym odwołaniem
- Proponowana zmiana: Wprowadzenie mechanizmu ochronnego, zgodnie z którym odwołanie dyrektora wchodzi w życie po 14 dniach. W przypadku zaskarżenia decyzji do sądu administracyjnego, odwołanie staje się skuteczne dopiero z dniem uprawomocnienia się wyroku.
- Uzasadnienie: W skali kraju notuje się liczne przypadki odwoływania dyrektorów z naruszeniem prawa, co destabilizuje instytucje. Proponowany mechanizm stanowiłby realne zabezpieczenie przed arbitralnymi decyzjami organizatorów.
- Uproszczenie procedury odwołania dyrektora na jego wniosek
- Proponowana zmiana: Zniesienie wymogu zasięgania opinii związków zawodowych oraz stowarzyszeń w przypadku, gdy odwołanie dyrektora następuje na jego własny wniosek.
- Uzasadnienie: Obecne przepisy (art. 15 ust. 1) nie przewidują żadnych wyjątków w tej kwestii. W praktyce zmusza to organizatora do przeprowadzenia pełnej procedury konsultacyjnej nawet w sytuacji, gdy dyrektor sam rezygnuje ze stanowiska, np. w związku z przejściem na emeryturę. Zmiana pozwoli na skrócenie i uproszczenie tego procesu.
- Zapewnienie ciągłości programowej przez p.o. dyrektora
- Proponowana zmiana: Wprowadzenie zapisu zobowiązującego osobę pełniącą obowiązki dyrektora (p.o. dyrektora) do kontynuacji realizacji programu i umowy zawartej z jego poprzednikiem.
- Uzasadnienie: Jest to propozycja usunięcia luki prawnej. Choć intencją ustawodawcy było zapewnienie ciągłości programowej, w praktyce brakuje regulacji, która by to gwarantowała. Zmiana zapewni, że instytucja będzie realizować przyjętą strategię w okresie przejściowym.
- Zmiana zasad wynagradzania i odpraw emerytalnych
- Proponowana zmiana: Zrównanie uprawnień pracowników instytucji kultury z prawami
pracowników samorządowych poprzez:
- Przyznanie prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego (tzw. "trzynastki").
- Zwiększenie wysokości jednorazowej odprawy pieniężnej w związku z przejściem na emeryturę lub
rentę do:
- dwumiesięcznego wynagrodzenia po 10 latach pracy;
- trzymiesięcznego wynagrodzenia po 15 latach pracy;
- sześciomiesięcznego wynagrodzenia po 20 latach pracy
- Uzasadnienie: Obecne regulacje dyskryminują pracowników instytucji kultury w stosunku do innych pracowników sektora publicznego, których praca finansowana jest z tego samego źródła – budżetów samorządów. Wpisanie tych uprawnień bezpośrednio do ustawy o działalności kulturalnej ma na celu ominięcie dotychczasowych obiekcji Ministerstwa Finansów, które wskazywało, że instytucje kultury prowadzą samodzielną gospodarkę finansową.
- Proponowana zmiana: Zrównanie uprawnień pracowników instytucji kultury z prawami
pracowników samorządowych poprzez:
- Likwidacja lokalnych rejestrów i centralizacja w KRS
- Proponowana zmiana: Zastąpienie rejestrów instytucji kultury, prowadzonych obecnie przez każdego organizatora, obowiązkiem rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS).
- Uzasadnienie: Obecne rozwiązanie, polegające na prowadzeniu rejestrów przez organizatorów, jest niedoskonałe. Często prowadzi do wątpliwości co do statusu prawnego instytucji, co osłabia ich wiarygodność w kontaktach np. z biznesem. Przeniesienie obowiązku do KRS ujednolici i uprości system, zwiększając jego transparentność i efektywność.
- Utrudnienie procesów łączenia i likwidacji instytucji
- Proponowana zmiana: Wprowadzenie bardziej rygorystycznych wymogów dotyczących podejmowania uchwał o łączeniu (większość kwalifikowana 2/3 głosów) i likwidacji (większość 3/4 głosów) instytucji kultury przez organy stanowiące JST.
- Uzasadnienie: Obecnie takie decyzje zapadają zwykłą większością głosów, co stwarza ryzyko pochopnych lub motywowanych politycznie działań. Zaostrzenie wymogów wzmocniłoby ochronę instytucji, w tym bibliotek, przed nieuzasadnioną likwidacją.
- Zmiana zasad powoływania dyrektorów
- Proponowana zmiana: Ustanowienie konkursu jako podstawowej drogi powołania dyrektora samorządowej instytucji kultury. Odstąpienie od konkursu byłoby możliwe tylko w szczególnych i uzasadnionych przypadkach.
- Uzasadnienie: Obecnie tryb konkursowy jest tylko jedną z opcji, co często prowadzi do obsadzania stanowisk dyrektorskich osobami bez odpowiednich kompetencji i koncepcji działania. Obligatoryjny konkurs gwarantuje większą przejrzystość i wybór najlepszego kandydata.
- Zniesienie obowiązku tworzenia rezerw na przyszłe świadczenia pracownicze
- Proponowana zmiana: Wprowadzenie zapisu zwalniającego instytucje kultury z obowiązku dokonywania biernych rozliczeń międzyokresowych kosztów na przyszłe świadczenia pracownicze (np. odprawy emerytalne, nagrody jubileuszowe).
- Uzasadnienie:
- Instytucje kultury, w tym biblioteki publiczne, są zobowiązane do tworzenia rezerw na przyszłe świadczenia pracownicze, co przy dużej liczbie pracowników znacząco obciąża ich wynik finansowy.
- Specyfika finansowania instytucji (roczne dotacje podmiotowe) sprawia, że tworzenie rezerw jest niezasadne, gdyż świadczenia te i tak są pokrywane z bieżących dotacji w roku ich wypłaty.
- Tworzenie rezerw sztucznie obniża wynik finansowy (prowadząc do wykazywania strat) i "zamraża" środki finansowe na rachunkach bankowych, które tracą na wartości w warunkach inflacji. Może to prowadzić do oceny sytuacji finansowej instytucji jako złej i wyczerpania jej funduszu podstawowego.
Rezygnacja z tego obowiązku poprawiłaby sytuację finansową instytucji i umożliwiła efektywniejsze wykorzystanie środków publicznych na cele statutowe.