40 rocznica śmierci Mieczysława Gębarowicza

2 września 2024 r. mija 40 rocznica śmierci Mieczysława Gębarowicza (1893-1984), historyka sztuki  oraz dziejów książki, wieloletniego bibliotekarza Zakładu Narodowego im. Ossolińskich (ZNiO) i ostatniego dyrektora lwowskiego Ossolineum.

Od 1912 r. studiował  na Uniwersytecie Lwowskim historię sztuki i historię powszechną. W 1918 r. brał udział w obronie Lwowa. Po doktoracie w 1921 r. rozpoczął pracę w ZNiO, gdzie został kustoszem Biblioteki Pawlikowskich, a w 1924 r. także kierownikiem Muzeum im. Lubomirskich. Opracował i wydał Katalog rękopisów Biblioteki im. Gwalberta Pawlikowskiego. Opisywał też cenny zbiór grafiki i rysunków z XVIII-XX w. tej kolekcji. W latach 1924-1928 współredagował „Przewodnik Bibliograficzny”, ówczesną bibliografię księgarską. Po habilitacji w 1928 r. został profesorem Uniwersytetu Jana Kazimierza.

Po zajęciu Lwowa przez Rosjan we wrześniu 1939 r. i śmierci dyrektora ZNiO Ludwika Bernackiego, do grudnia 1939 r. kierował ZNiO z Kazimierzem Tyszkowskim i Władysławem T. Wisłockim. Do lipca 1940 r. odpowiadał też za Muzeum Lubomirskich. W okresie okupacji rosyjskiej zlikwidowano samodzielne funkcjonowanie Ossolineum, a zbiory Lubomirskich rozproszono. Podczas okupacji niemieckiej (1941-1944) Gembarowicz został komisarycznym kierownikiem Ossolineum, przekształconym przez Niemców w Bibliotekę Państwową. Organizował zabezpieczanie zbiorów, także prywatnych i z lwowskich instytucji. Pracował nad katalogiem systematycznym druków XIX-XX w., nadzorował skontrum całości zbiorów. Z jego inicjatywy przygotowano w 1atach 1943-1944 do ewakuacji i wysłano do Krakowa najcenniejsze zasoby ossolińskie podczas opuszczania Lwowa przez  Niemców.

Po drugim zajęciu Lwowa przez Rosjan w lipcu 1944 r. pozostał na krótko kierownikiem ZNiO i Biblioteki Baworowskich, w ramach Biblioteki Akademii Nauk USRR. Mimo wielu propozycji pracy na uczelniach w kraju, nie opuścił Lwowa. Zabiegał u władz polskich o domaganie się zwrotu całego zasobu Ossolineum i innych zbiorów lwowskich. Organizował akcje „przemytu” do kraju niezinwentaryzowanych części zbiorów ossolińskich podczas repatriacji zakonów. W 1950 r. pozbawiono go pracy, zredukowano status zawodowy do stopnia bibliotekarza, odmawiano uznania doktoratu (także habilitacji i profesury) i mianowano „młodszym pracownikiem naukowym”. Pracował jeszcze w Instytucie Nauk Społecznych oraz Muzeum Etnografii i Przemysłu Artystycznego. W 1963 r. przeszedł na emeryturę. Otrzymał zakaz korzystania ze zbiorów byłego Ossolineum.

Cały czas pracował naukowo, publikował w Polsce, m.in.: Psałterz floriański i jego geneza (Wrocław 1965), Na śladach polskich bibliotek królewskich (1970), Jan Andrzej Próchnicki (1553-1633), mecenas i bibliofil. Szkic z dziejów kultury w epoce kontrreformacji (Kraków 1981). Pomagał polskim pracownikom naukowym przyjeżdżającym do Lwowa w poszukiwaniu materiałów. Pochowany został we Lwowie na Cmentarzu Łyczakowskim.

H.Ł.