Szkolenie „Zarządzanie kryzysowe w bibliotece”, poprowadzone w dniu 26 czerwca 2025 roku przez Jerzego Woźniakiewicza – dyrektora Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Krakowie – było intensywnym i kompleksowym wprowadzeniem do tematyki reagowania na sytuacje nadzwyczajne w instytucjach kultury.

Wprowadzenie – istota i definicje kryzysu
W pierwszej części szkolenia uczestnicy zapoznali się z różnymi definicjami zarządzania kryzysowego i pojęcia kryzysu – zarówno w ujęciu pedagogicznym, systemowym, jak i militarnym. Prowadzący omówił podstawowe cechy kryzysu: zaskoczenie, presję czasu, utratę kontroli, deficyt informacji, wzrost napięcia i opóźnione reakcje.
Wskazał też, że według NATO, kryzys:

  • musi być odpowiednio poważny i nieprzewidywalny,
  • towarzyszy mu deficyt czasu i informacji,
  • a jego intensywność zależy od skali zaangażowanych sił i środków.

Fazy zarządzania kryzysowego
Prowadzący szczegółowo przedstawił cztery fazy zarządzania kryzysowego:

  1. Prewencja – identyfikacja zagrożeń, edukacja personelu, normy bezpieczeństwa.
  2. Przygotowanie – tworzenie planów i zespołów kryzysowych, ćwiczenia i zabezpieczenie zasobów.
  3. Reagowanie – alarmowanie, ratownictwo, komunikacja kryzysowa i koordynacja działań.
  4. Odbudowa – zarówno techniczna (infrastruktura), jak i psychospołeczna (wsparcie psychologiczne, analiza doświadczeń).

Typy zagrożeń w bibliotece
W kontekście specyfiki bibliotek omówione zostały możliwe sytuacje kryzysowe, w tym m.in.:

  • zamachy bombowe (symultaniczne, sekwencyjne, z informacją lub bez),
  • wtargnięcie niebezpiecznej osoby,
  • podejrzane przesyłki (z omówieniem cech UPN: ukryty, podejrzany, nietypowy),
  • zagrożenie chemiczne i biologiczne,
  • sabotaż (w tym działania obcych służb, np. rosyjskich).

Biblioteki – szczególnie te otwarte, zlokalizowane w zabytkowych budynkach – nie mogą funkcjonować jak urzędy z rygorystycznym reżimem bezpieczeństwa. Konieczne jest godzenie wymogów ochrony z misją kulturotwórczą.

Kryzys migracyjny i rola bibliotek
Po wybuchu wojny w Ukrainie biblioteki, w tym WBP w Krakowie, którą zarządza Jerzy Woźniakiewicz, odgrywały ogromną rolę w reagowaniu na kryzys migracyjny. Uczestnicy zapoznali się z praktykami wdrożonymi w tym zakresie:

  • dostosowanie usług do potrzeb użytkowników wielokulturowych,
  • wsparcie językowe i informacyjne,
  • pomoc w integracji i adaptacji społecznej.

Prowadzący zwrócił uwagę na konieczność psychologicznego przygotowania personelu do pracy z osobami w kryzysie oraz działania wspierające odporność emocjonalną pracowników.

Standardy i dobre praktyki – na przykładzie WBP w Krakowie
Jerzy Woźniakiewicz przedstawił praktyczne działania wdrożone w WBP:

  • Plan Ochrony zatwierdzony przez Policję,
  • rozwinięty system monitoringu i powiadamiania,
  • przeszkolenie pracowników z prewencji antyterrorystycznej,
  • współpraca z ABW i Strażą Miejską,
  • opracowanie pięciu procedur reagowania (np. na wtargnięcie, zamach, skażenie).

Zaprezentował też zasadę 4U jako schemat działania w razie zagrożenia:

  • Uważaj – przygotowanie, obserwacja otoczenia, reagowanie na sygnały,
  • Uciekaj – szybka ewakuacja z zachowaniem bezpieczeństwa,
  • Ukryj się – ochrona własna i innych, minimalizacja śladów,
  • Udaremnij atak – aktywna obrona jako ostateczność.

Procedury reagowania – modelowe działania
Uczestnicy otrzymali szczegółowe instrukcje postępowania w sytuacjach takich jak:

  • podejrzana przesyłka (cechy, izolacja, kontakt z numerem 112),
  • podejrzana substancja (rozlane ciecze, proszki, opary – działania i środki ostrożności),
  • odbiór informacji o zagrożeniu (telefon, e-mail, osoba fizyczna – z użyciem formularza rozmowy),
  • koordynacja ewakuacji – rola administratora do momentu przybycia Policji.

Szkolenie uświadomiło uczestnikom, jak istotną rolę mogą pełnić biblioteki w sytuacjach kryzysowych – jako miejsca wspierające nie tylko kulturę, ale i bezpieczeństwo, odporność społeczną i integrację. Podkreślono, że w czasach asymetrycznych zagrożeń nie wystarczy mieć system – konieczna jest też świadomość, szkolenie i gotowość działania.
Szkolenie zostało wysoko ocenione, a jego uczestnicy zyskali nie tylko wiedzę, ale i konkretne narzędzia do wdrażania w codziennej praktyce zarządzania instytucją.