Szkolenie „Zarządzanie kryzysowe w bibliotece”, poprowadzone w dniu 26 czerwca 2025 roku przez Jerzego Woźniakiewicza – dyrektora Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Krakowie – było intensywnym i kompleksowym wprowadzeniem do tematyki reagowania na sytuacje nadzwyczajne w instytucjach kultury.
Wprowadzenie – istota i definicje kryzysu
W pierwszej części szkolenia uczestnicy zapoznali się z różnymi definicjami zarządzania kryzysowego i pojęcia kryzysu – zarówno w ujęciu pedagogicznym, systemowym, jak i militarnym. Prowadzący omówił podstawowe cechy kryzysu: zaskoczenie, presję czasu, utratę kontroli, deficyt informacji, wzrost napięcia i opóźnione reakcje.
Wskazał też, że według NATO, kryzys:
- musi być odpowiednio poważny i nieprzewidywalny,
- towarzyszy mu deficyt czasu i informacji,
- a jego intensywność zależy od skali zaangażowanych sił i środków.
Fazy zarządzania kryzysowego
Prowadzący szczegółowo przedstawił cztery fazy zarządzania kryzysowego:
- Prewencja – identyfikacja zagrożeń, edukacja personelu, normy bezpieczeństwa.
- Przygotowanie – tworzenie planów i zespołów kryzysowych, ćwiczenia i zabezpieczenie zasobów.
- Reagowanie – alarmowanie, ratownictwo, komunikacja kryzysowa i koordynacja działań.
- Odbudowa – zarówno techniczna (infrastruktura), jak i psychospołeczna (wsparcie psychologiczne, analiza doświadczeń).
Typy zagrożeń w bibliotece
W kontekście specyfiki bibliotek omówione zostały możliwe sytuacje kryzysowe, w tym m.in.:
- zamachy bombowe (symultaniczne, sekwencyjne, z informacją lub bez),
- wtargnięcie niebezpiecznej osoby,
- podejrzane przesyłki (z omówieniem cech UPN: ukryty, podejrzany, nietypowy),
- zagrożenie chemiczne i biologiczne,
- sabotaż (w tym działania obcych służb, np. rosyjskich).
Biblioteki – szczególnie te otwarte, zlokalizowane w zabytkowych budynkach – nie mogą funkcjonować jak urzędy z rygorystycznym reżimem bezpieczeństwa. Konieczne jest godzenie wymogów ochrony z misją kulturotwórczą.
Kryzys migracyjny i rola bibliotek
Po wybuchu wojny w Ukrainie biblioteki, w tym WBP w Krakowie, którą zarządza Jerzy Woźniakiewicz, odgrywały ogromną rolę w reagowaniu na kryzys migracyjny. Uczestnicy zapoznali się z praktykami wdrożonymi w tym zakresie:
- dostosowanie usług do potrzeb użytkowników wielokulturowych,
- wsparcie językowe i informacyjne,
- pomoc w integracji i adaptacji społecznej.
Prowadzący zwrócił uwagę na konieczność psychologicznego przygotowania personelu do pracy z osobami w kryzysie oraz działania wspierające odporność emocjonalną pracowników.
Standardy i dobre praktyki – na przykładzie WBP w Krakowie
Jerzy Woźniakiewicz przedstawił praktyczne działania wdrożone w WBP:
- Plan Ochrony zatwierdzony przez Policję,
- rozwinięty system monitoringu i powiadamiania,
- przeszkolenie pracowników z prewencji antyterrorystycznej,
- współpraca z ABW i Strażą Miejską,
- opracowanie pięciu procedur reagowania (np. na wtargnięcie, zamach, skażenie).
Zaprezentował też zasadę 4U jako schemat działania w razie zagrożenia:
- Uważaj – przygotowanie, obserwacja otoczenia, reagowanie na sygnały,
- Uciekaj – szybka ewakuacja z zachowaniem bezpieczeństwa,
- Ukryj się – ochrona własna i innych, minimalizacja śladów,
- Udaremnij atak – aktywna obrona jako ostateczność.
Procedury reagowania – modelowe działania
Uczestnicy otrzymali szczegółowe instrukcje postępowania w sytuacjach takich jak:
- podejrzana przesyłka (cechy, izolacja, kontakt z numerem 112),
- podejrzana substancja (rozlane ciecze, proszki, opary – działania i środki ostrożności),
- odbiór informacji o zagrożeniu (telefon, e-mail, osoba fizyczna – z użyciem formularza rozmowy),
- koordynacja ewakuacji – rola administratora do momentu przybycia Policji.
Szkolenie uświadomiło uczestnikom, jak istotną rolę mogą pełnić biblioteki w sytuacjach kryzysowych – jako miejsca wspierające nie tylko kulturę, ale i bezpieczeństwo, odporność społeczną i integrację. Podkreślono, że w czasach asymetrycznych zagrożeń nie wystarczy mieć system – konieczna jest też świadomość, szkolenie i gotowość działania.
Szkolenie zostało wysoko ocenione, a jego uczestnicy zyskali nie tylko wiedzę, ale i konkretne narzędzia do wdrażania w codziennej praktyce zarządzania instytucją.