13 września 2024 r. mija 60 rocznica śmierci ks. Józefa Jarzębowskiego (1897-1964), od 1917 r. członka Zgromadzenia Księży Marianów. Nowicjat odbywał na warszawskich Bielanach, uczył się w Seminarium Duchownym w Warszawie, studiował polonistykę na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. W 1925 r. rozpoczął pracę wychowawczą w Kolegium Bielańskim. Odpowiadał też za Bibliotekę Główną Zakładu Wychowawczo-Naukowego Księży Marianów na Bielanach.
Z własnej inicjatywy utworzył przyszkolne muzeum, które zapoczątkowało jego pasję kolekcjonerską. W Muzeum Bielańskim gromadzono też zbiory biblioteczne: rękopisy i stare druki, numizmaty, dzieła sztuki oraz inne przedmioty o wartości historycznej i artystycznej. Często organizował okolicznościowe wystawy, publikował informacje o zasobach Muzeum oraz jego działalności. Szczególnie interesowała go tematyka powstania styczniowego i jego dyktatora Romualda Traugutta. W 1928 r. zorganizował stałą Wystawę Historyczną.
Wybuch II wojny światowej położył kres działalności Muzeum. Marianom udało się podzielić i rozproszyć większą część zbiorów, przekazując je na przechowanie różnym instytucjom i osobom prywatnym. Jarzębowski wyjechał na Litwę, w 1941 r. dostał się przez terytorium ZSRR do Japonii. Dalsza jego tułaczka biegła przez USA, Meksyk i Włochy. Po drodze pracował w miejscowych parafiach; wszędzie kupował i gromadził zbiory z myślą o Muzeum Bielańskim.
W 1951 r. został skierowany do Wielkiej Brytanii, by organizować szkolnictwo dla dzieci polskich uchodźców i zdemobilizowanych żołnierzy. W 1953 r. marianie kupili posiadłość w Fawley Court nad Tamizą i zorganizowali w niej szkołę z internatem dla chłopców. Jarzębowski utworzył przy niej muzeum i bibliotekę. Ich zalążkiem były kupowane przez niego w różnych krajach i przywiezione do Fawley Court zbiory. Sprowadził też z Polski sporo ocalałych zbiorów Muzeum Bielańskiego. W nowej kolekcji dominowała również tematyka powstania styczniowego i pamiątki po Traugutcie. Z Polski dotarły dokumenty królewskie, bulle papieskie, autografy literackie najwybitniejszych pisarzy i poetów z XIX i XX w., listy hetmanów itp. Jarzębowski sukcesywnie powiększał zbiory, jeździł do wielu znanych antykwariatów europejskich i na aukcje. Stworzył cenny warsztat naukowy, jednocześnie Biblioteka i Muzeum służyły potrzebom szkoły. Organizował, cieszące się dużą popularnością wystawy rocznicowe oraz pokazy zbiorów. Zmarł nagle w 1964 r. podczas pobytu w Szwajcarii.
Muzeum wraz z Biblioteką istniało do 2006 r. W 2007 r. zbiory przewieziono do Sanktuarium Maryjnego w Licheniu. Zawierały m.in. ponad 15 tys. książek i czasopism z XIX i XX w., 80 tytułów czasopism, druki ulotne, ponad 60 map i widoków miast, 488 wol. druków XVI-XVII w., druki muzyczne, około tysiąca rycin. Obecnie są częścią Muzeum im. ks. Józefa Jarzębowskiego w Licheniu Starym.
H. Ł.
Zob. też:
Luchowski Wojciech: Ks. Józef Jarzębowski, twórca kolekcji. W: Muzeum im. ks. Józefa Jarzębowskiego w Licheniu Starym. Licheń Stary, 2010, s. 6-41
Wrede Maria: Ksiądz Józef Jarzębowski (1897-1964) – założyciel muzeum historycznego i biblioteki w Fawley Court. W: Kustosze zbiorów polskich za granicą. Warszawa : SBP, 2013, s. 133-144. (Bibliotekarze Polscy we Wspomnieniach Współczesnych ; t. 13)